Xạ đen là một trong số các loại dược liệu sử dụng trong nhiều bài thuốc, có tác dụng hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, ưng thư, ổn định huyết áp. Tuy nhiên cũng cần tìm hiểu kĩ trước khi sử dụng để hạn chế nguy cơ gặp phải tác dụng phụ. 

• Tên khác: xạ đen cuống, xạ cái, bách giải, cây Dót, Su bao hou ke shu (tiếng Trung Quốc), đồng triều, bạch vạn hoa, quả nâu, cây ung thư… 
• Tên khoa học: Ehretia asperula Zoll. & Mor.
• Họ: Vòi voi (Boraginaceae)

Mô tả cây xạ đen 

Đặc điểm

Xạ đen là loại cây bụi trườn có chiều cao tầm 3 đến 5 m, cành non thường có lông mịn, màu nâu xám. Lá thường mọc so le thành từng lá đơn, không có khía răng cưa mà hình bầu dục. Hai mặt của lá có thể nhẵn hoặc có phần lông ở dưới dọc theo gân lá. 

Phần hoa của lá thường nhỏ và mọc ở đầu cành với đường kính từ 4 đến 6 cm. Quả của cây xạ đen là quả hạch khi chín có màu cam hoặc màu đỏ với đường kính từ 3 đến 4mm.

(Theo wikipedia)

Phân bố 

Cây thường mọc ở vùng núi nơi có ánh sáng và độ ẩm cao. Cụ thể thường tập trung nhiều ở Hòa Bình, Ninh Bình, Hà Nam, Quảng Ninh, Gia Lai, Thừa Thiên Huế

Bộ phận dùng 

Thân, cành, lá

Thu hái – sơ chế 

Có thể thu hoạch loài cây này vào bất cứ thời điểm nào trong năm.  

Bào chế thuốc 

Thông thường các bộ phận của cây xạ đen sẽ được cắt thành từng đoạn và đem phơi khô.

Bảo quản 

Sau khi nguyên liệu đã khô thì thường được giữ ở nơi khô thoáng, tránh tình trạng ẩm thấp có thể gây mốc, làm giảm hiệu quả của thuốc. 

Thành phần hóa học 

Trong thành phần của xạ đen có rất nhiều hoạt chất như tanin, flavonoid, các polyphenol, acid amin, triterpenoid, cyanoglycosid, đường khử. 

Vị thuốc xạ đen 

Tính vị 

Theo đông y, xạ đen có vị đắng nhạt, tính hàn 

Quy kinh 

Kinh Can

Tác dụng dược lý và chủ trị của xạ đen 

Có tác dụng chữa ung nhọt, lở loét, rối loạn tiêu hóa, mát huyết, giúp thông kinh, lợi niệu. Chuyên dùng để điều trị mất ngủ, viêm gan, vô sinh… Ngoài ra còn có tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh ung thư 

Cách dùng và liều lượng 

Mỗi ngày nên dùng từ 15 đến 20g sắc nước để uống hoặc kết hợp với các nguyên liệu khác để tăng hiệu quả điều trị bệnh. 

Tác hại của xạ đen

Nếu sử dụng xạ đen không đúng cách có thể gây ra một số tác hại đối với người bệnh, cụ thể như sau:

• Khi dùng nhiều có thể gây hoa mắt chóng mặt, đau đầu 
• Không nên dùng thuốc đã để qua đêm vì có thể bị hỏng dẫn đến đầy bụng, đi ngoài. 
• Có thể làm bệnh nhân buồn ngủ do có tác dụng an thần. Vì vậy không nên pha quá đậm đặc, nhất là vào buổi sáng có thể làm ảnh hưởng đến tinh thần làm việc của bạn trong cả một ngày. 
• Có thể gây tác dụng phụ ở những người bị khối u, khiến bệnh nhân căng thẳng mệt mỏi và các cơn đau trầm trọng hơn. Khi thấy hiện tượng này, cần ngưng dùng thuốc.

Bài thuốc sử dụng xạ đen 

Từ những công dụng của cây xạ đen, đông y có rất nhiều bài thuốc trị bệnh hiệu quả mà bạn có thể tham khảo và thử áp dụng, chẳng hạn như: 

1/ Dùng xạ đen thông kinh, lợi tiểu, giải nhiệt 

• Chuẩn bị: 15g xạ đen, 12g kim ngân hoa 
• Dùng các vị thuốc đã phơi khô đem sao vàng rồi hãm như nước chè. 
• Uống hết thuốc trong ngày. 

2/ Tăng cường hệ miễn dịch, giảm căng thẳng, phòng chống tiểu đường, ung thư 

• Chuẩn bị: 15g xạ đen, 15g giảo cổ lam và 15g nấm linh chi 
• Dùng tất cả nguyên liệu trong 1 thang thuốc và sắc uống hàng ngày. 

3/ Hỗ trợ điều trị ung thư

• Chuẩn bị: 30g xạ đen, 20g cỏ lưỡi rắng và 6g cam thảo dây 
• Dùng tất cả nguyên liệu trong 1 thang thuốc rồi hãm trong ấm như hãm nước chè
• Uống hết trong ngày

4/ Xạ đen hỗ trợ điều trị các bệnh về gan 

• Chuẩn bị: 50g xạ đen, 30g cà gai leo và 10g mật nhân 
• Cho tất cả nguyên liệu trong 1 thang thuốc rồi cho vào nấu cùng với khoảng 2 lít nước trong khoảng 15 phút. Lúc này tinh chất của các nguyên liệu sẽ tan dần trong nước. 
• Dùng uống thay nước hàng ngày. Nhớ không được để qua đêm 

Còn rất nhiều bài thuốc khác được lưu truyền trong dân gian dùng cây xạ đen để điều trị bệnh. Bạn có thể tham khảo thêm để tận dụng khả năng chữa bệnh của nguyên liệu này. 

Kiêng kỵ

• Không dùng xạ đen trong trường hợp phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, không dùng cho trẻ nhỏ. 
• Bệnh nhân có vấn đề về thận khi sử dụng phải tham khảo ý kiến của bác sĩ. 
• Không được dùng nước xạ đen đã để qua đêm